STATYSTYKA ZGONÓW

Zachowana dokumentacja z okresu funkcjonowania więzienia potwierdza zgon 602 osób. Jako najczęstsze przyczyny śmierci dokumenty te wskazują choroby serca, płuc i biegunkę. W nielicznych przypadkach mówi się również o śmierci w wyniku katowania lub postrzału. Liczby i dane wskazywane w oficjalnych dokumentach niemieckich należy jednak uznać za mało wiarygodne. Ogromna liczba zgonów nie była dokumentowana, a ciała ofiar nie zawsze były wydawane rodzinie. Zdecydowana większość więźniów ginęła w radogoskim więzieniu w wyniku znęcania się, ciężkiego pobicia i tortur dokonywanych przez wachmanów oraz fatalnych warunków sanitarnych i żywieniowych panujących w placówce. Rzetelnych statystyk na ten temat nie poznamy prawdopodobnie nigdy.

RADOOSZCZ W LICZBACH

40 000 – liczba osób, które przeszły przez radogoskie więzienie w trakcie jego funkcjonowania (1940-1945).
1000 – szacunkowa i przybliżona liczba osób zamordowanych w trakcie likwidacji więzienia (17/18 stycznia 1945 r.)
31 – liczba osób, które przeżyły likwidację więzienia (17/18 stycznia 1945 r.)
83 – liczba strażników pełniących służbę w więzieniu na Radogoszczu w dniu 1 lipca 1940 r. Liczba ta wraz z kolejnymi porażkami wojsk niemieckich na frontach wojennych sukcesywnie spadała, osiągając pod koniec wojny stan 50 osób.
10-15 dag. – dzienna porcja chleba wydawana na jednego więźnia w radogoskim więzieniu.
2 – liczba komendantów, którzy w okresie funkcjonowania więzienia kierowali placówką. Byli to Obersturmführer SS-Robert Ehlers (od stycznia 1940 r. do 01 lipca 1940 r.) oraz Revierleutnant Walter Pelhausen (od 01 lipca 1940 r. do 18 stycznia 1945 r.).
4 – liczba wieżyczek strażniczych na terenie więzienia. Każda wyposażona była w karabin maszynowy oraz reflektor. Strażnik znajdujący się na wieżyce miał obowiązek zastrzelić więźnia, który próbował ucieczki lub choćby wyglądał przez okno celi.
300-400 – średnia liczba więźniów przebywających w jednej celi więziennej w 1944 r.
72 – liczba funkcjonariuszy różnych jednostek niemieckich biorących udział w likwidacji więzienia 17/18 stycznia 1945 r.
120-130 – liczba osób mogących jednocześnie przebywać na izbie chorych.

KALENDARIUM
więzienia na Radogoszczu

9 listopada 1939 r.

W dawnej fabryce Michała Glazera na Radogoszczu (obecnie ul. Liściasta 17) umieszczone zostają osoby aresztowane w ramach akcji przeciwko łódzkiej inteligencji. Duża część zatrzymanych, po prowizorycznych procesach, skazana została na śmierć i zamordowana w zbiorowych egzekucjach w podłódzkich lasach.

Grudzień 1939 r.

W dawnej fabryce Samuela Abbego (obecnie ul. Zgierska 147) zorganizowany zostaje obóz przesiedleńczy dla osób wysiedlonych, m.in. z osiedla Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi.

Styczeń 1940 r.

Z dawnej fabryki Michała Glazera do fabryki Samuela Abbego zostają przeniesieni znajdujący się tam więźniowie. Powstaje Więzienie Radogoszcz (Polizegefängnis Radogosch). Jego komendantem zostaje SS-Oberstumführer Robert Ehlers. W tym okresie załoga składała się w większości z członków SS.

Maj 1940 r.

Na terenie Łodzi i okolic trwa wielka akcja skierowana przeciwko polskiej inteligencji i młodzieży. W tym okresie najliczniejsze wywózki aresztowanych z Radogoszcza kierowane są do obozu Dachau.

01 lipca 1940 r.

Więzienie Radogoszcz zostaje podporządkowane Prezydium Policji w Łodzi. Nowym komendantem zostaje porucznik policji Walter Pelzhausen. Załoga więzienia rekrutuje się odtąd z miejscowych Volksdeutschów, a więzienie zyskuje charakter przejściowy.

Sierpień / wrzesień 1940 r.

Więzienie radogoskie przechodzi przebudowę: podwyższenie ogrodzenia i wzmocnienie go zasiekami z drutu kolczastego; ulokowanie czterech wieżyczek strażniczych; adaptacja na funkcje więzienne budynku pod szklanym dachem, z którego zdemontowano pozostałości maszyn włókienniczych.

01 września 1940 r.

Alfreda Rytel z d. Siewierska zostaje zaprzysiężona jako członkini Związku Walki Zbrojnej przez Komendanta Dzielnicy Łódź-Północ ZWZ-AK Wacława Góreckiego ps. Wacek. Ze swojego domu rodzinnego przylegającego do murów radogoskiego więzienia prowadzi wraz z siostrą obserwacje, dostarczając je następnie organizacji konspiracyjnej. Przekazuje rodzinom grypsy przerzucane przez mur więzienny przez osadzonych.

20 marca 1942 r.

Egzekucja 100 Polaków w Zgierzu – największa publiczna egzekucja na terenie Kraju Warty. Wśród zamordowanych znajdują się także więźniowie Radogoszcza. Walter Pelzhausen bierze udział w tym wydarzeniu.

01 kwietnia 1942 r.

Jako karę za kradzież dwóch bochenków chleba, komendant Walter Pelzhausen rozstrzeliwuje dziewięciu więźniów, z których tylko dwóm udowodniono winę. To najliczniejsza egzekucja na terenie radogoskiego więzienia do jego likwidacji w styczniu 1945 r.

Lista osób zamordowanych w egzekucji 1 kwietnia 1942 r.

Adamus Hieronim/ ur. 31.01.1918
Antoni Józef / ur. 13.03.1923
Jędrzejewski Czesław / ur. 19.09.1917
Kisielewski Zdzisław / ur. 11.11.1918
Lauch Bolesław / ur. 15.04.1907
Niewiadomy Stefan / ur. 02.03.1918
Stala Antoni / ur. 23.04.1919
Wasiela Eugeniusz / ur. 12.09.1913
Żukowski Stefan / ur. 01.08.1905

Sierpień 1942 r.

Na Radogoszcz zostają przywiezieni członkowie PPS w Łodzi, aresztowani 11 listopada 1941 r.

Sierpień / wrzesień 1942 r.

W więzieniu zostaje zamordowany piłkarz RTS Widzew – Longin Mielczarek.

Sierpień – październik 1942 r.

W wyniku szeroko zakrojonej akcji przeciwko łęczyckiemu oddziałowi AK, do radogoskiego więzienia trafia wielu jego członków, w tym adwokat i autor wspomnień z Radogoszcza – Władysław Zarachowicz.

Listopad 1942 r.

Przebudowa budynku pod szklanym dachem: reorganizacja umywalni i części szpitalnej, przeniesionej z budynku III-piętrowego.

Styczeń / luty 1943 r.

Przez sześć tygodni w więzieniu panuje epidemia tyfusu plamistego. Placówka pozostaje w kwarantannie – nie przychodzą transporty, a cała załoga zobowiązana jest pozostać na miejscu.

Marzec 1943 r.

Wprowadza się klasyfikację więźniów do celi w zależności od popełnionego przestępstwa:
III piętro – więźniowie polityczni,
II piętro – więźniowie kryminalni,
I piętro – więźniowie pochodzenia niemieckiego

31 grudnia 1943 r.

Na Radogoszczu umiera jeden z założycieli oraz członek kierownictwa młodzieżowej organizacji konspiracyjnej „Promieniści” – Eugeniusz Lisiak „ps. Topór”.

17/18 stycznia 1945 r.

Załoga radogoskiego więzienia dokonuje likwidacji placówki. Ok. 1000 więźniów ginie w wyniku masowych rozstrzelań, a następnie podpalenia budynku. Z masakry udaje się ocaleć jedynie 31 osobom.