sala 2 – SYLWETKI OFIAR – Radogoszcz 1945

PIOTR JÓZEF KRAJEWSKI

___

Piotr Józef Krajewski, syn Leona i Józefy, urodził się 29 lipca 1908 r. w Aleksandrowie Kujawskim, gdzie zamieszkiwał do 1944 r. W 1932 r. ukończył Szkołę Handlową Izby Przemysłowej w Toruniu. Do wybuchu wojny pracował w Urzędzie Skarbowym w Lipnie. Podczas okupacji zatrudniony został w Inowrocławiu, w firmie zajmującej się skupem nasion.

Został aresztowany w nocy z 4/5 lipca 1944 r. w wyniku denuncjacji Niemca – Szatanberga lub Szatenberga. Postawiono mu zarzut reprezentowania elementu wywrotowego, co mogło oznaczać szeroko pojętą działalność antyniemiecką. 5 lipca 1944 r. został przewieziony do więzienia we Włocławku, z którego zdążył wysłać gryps do rodziny. Następnie trafił do więzienia na Radogoszczu, skąd przesyłał żonie listy pełne wyrazów miłości i informacji o sytuacji panującej w więzieniu.

Piotr Krajewski został zamordowany w trakcie likwidacji więzienia w nocy 17/18 stycznia 1945 r. Jego ciało zostało zidentyfikowane i pochowane w mogile na cmentarzu św. Rocha, a w 1957 r. – ekshumowane i złożone w mogile rodzinnej.

: Fragment wykazu więźniów Radogoszcza poddanych kąpieli i odwszeniu, zawierający dane dotyczące Piotra Krajewskiego, więzionego na Radogoszczu od 4 lipca 1944 r. MTN, sygn. A-4565, s. 57

: Cygarniczka znaleziona na terenie spalonego więzienia na Radogoszczu. Należała do Piotra Krajewskiego, który zginął w trakcie likwidacji więzienia w styczniu 1945 r. MTN, sygn. M1574

: Pudełko blaszane należące do Piotra Krajewskiego, znalezione na terenie spalonego więzienia w styczniu 1945 r. MTN, sygn. M-1576

: Gryps Piotra Krajewskiego, adresowany do żony Zenusi z wyrazami miłości oraz informacjami o braku możliwości oficjalnego dostarczenia paczek, 6 lipca 1944 r. / rewers

: Gryps Piotra Krajewskiego, adresowany do żony Zenusi z wyrazami miłości oraz informacjami o braku możliwości oficjalnego dostarczenia paczek, 6 lipca 1944 r. / awers

: List Piotra Krajewskiego do żony Zenusi, zawierający wyznanie miłości, prośbę o przysłanie żywności oraz produktów higieny osobistej. / awers

: List Piotra Krajewskiego do żony Zenusi, zawierający wyznanie miłości, prośbę o przysłanie żywności oraz produktów higieny osobistej. / rewers

: List Piotra Krajewskiego do żony Zenusi z prośbą o przysłanie żywności. / awers

: List Piotra Krajewskiego do żony Zenusi z prośbą o przysłanie żywności. / rewers

TADEUSZ SOWIŃSKI

___
Tadeusz Sowiński urodził się 26 czerwca 1922 r. w Tarnowie, jako syn Janiny i Tadeusza. Po wybuchu wojny pracował w Tarnowie jako ślusarz, a potem magazynier. Sytuację mieszkańców wschodnich ziem Rzeczypospolitej skomplikowała w 1941 r. agresja Hitlera na ZSRR. Tadeusz Sowiński, wysiedlony wraz z rodziną z domu w Kamionce Strumiłowej, początkowo pozostał w Tarnowie, prowadząc sklep z przyrządami kuchennymi. Następnie pracował w podobnym sklepie G. L. Geiser Hamburg w swojej rodzinnej Kamionce Strumiłowej, jako kierownik. Potwierdza to Arbeitausweis z 1 września 1942 r. Sowiński w 1943 r. wyjechał do Lublina, a potem do Biłgoraju.
Aresztowanie może wiązać się z jego podróżami z jesieni 1944 r. Na 6 października 1944 r. datowany jest Sonderausweis dla Tadeusza Sowińskigo na przejazd z Krakowa do Nowego Sącza. W ciągu kolejnych tygodni musiał również znaleźć się na terenie Kraju Warty i zostać zatrzymany przez Niemców. Do więzienia na Radogoszczu Sowiński został przewieziony 28 listopada 1944 r., z innego łódzkiego więzienia – przy ul. Kilińskiego.
Tadeusz Sowiński jest jedną z ofiar likwidacji więzienia w nocy 17/18 stycznia 1945 r. Mimo że na pogorzelisku odnaleziono kilka dokumentów, które do niego należały, nie posiadamy informacji o identyfikacji jego ciała, ani miejscu pochówku. Może to wynikać z pochodzenia Sowińskiego z terenów oddalonych od Łodzi, gdzie prawdopodobnie zamieszkiwała też cała jego rodzina.

Źródła: MTN-Ł, sygn. A-4565, Wykaz-więźniów Radogoszcz poddanych kąpieli i odwszeniu, s. 151, MTN, A-3964/11/1-

: Książeczka (Arbeitsausweiss) zawierająca informacje osobowe oraz zdjęcie Tadeusza Sowińskiego. Wystawiona przez firmę GL Gaiser Hamburg z siedzibą w Kamionce Strumiłowej, chroniąca posiadacza przed wywózką na roboty przymusowe. MTN, sygn. A-3964/11/6

: Życiorys spisany w więzieniu przez Tadeusza Sowińskiego, odnaleziony na terenie spalonego więzienia Radogoszcz w styczniu 1945 r. MTN, sygn. A-3961/11/2 / STRONA 1

: Fragment wykazu więźniów Radogoszcza poddanych kąpieli i odwszeniu, zawierający dane dotyczące Piotra Krajewskiego, więzionego na Radogoszczu od 4 lipca 1944 r. MTN, sygn. A-4565, s. 57

: Specjalna przepustka wystawiona dla Tadeusza Sowińskiego, odnaleziona na terenie spalonego więzienia Radogoszcz w styczniu 1945 r. / awers

: Specjalna przepustka wystawiona dla Tadeusza Sowińskiego, odnaleziona na terenie spalonego więzienia Radogoszcz w styczniu 1945 r. / rewers

: Zezwolenie na przejazd pociągiem z Trzebnicy do Krakowa w dniu 29 kwietnia 1944 r., wystawione dla Tadeusza Sowińskiego, odnalezione na terenie spalonego więzienia Radogoszcz w styczniu 1945 r. MTN, sygn. A-3964/11/4

EDMUND KOWALSKI

___
Edmund Kowalski był synem Sylwestra i Łucji, w czasie wojny mieszkającym w Ostrowie Wielkopolskim. Był pracownikiem Ubezpieczalni Społecznych (Kasa Chorych). Do radogoskiego więzienia trafił po aresztowaniu w drugiej połowie 1944 r. za przynależność do organizacji konspiracyjnej.

Z więzienia pisał wzruszające grypsy do swojej żony i syna. Informował ich o swoim położeniu, prosił o paczki z żywnością i bielizną, ale przede wszystkim zapewniał o swojej wielkiej miłości i tęsknocie za rodziną.
Edmundowi Kowalskiemu nie było dane powrócić do żony i syna. Najprawdopodobniej zginął podczas masakry w nocy z 17/18 stycznia 1945 r., chociaż jego ciała nigdy nie zidentyfikowano. Po wojnie został uznany za zaginionego.

: Gryps napisany przez więźnia Radogoszcza Edmunda Kowalskiego do żony Teli i syna Włodeczka (Włodzimierza), wyrażający głębokie uczucia oraz tęsknotę za rodziną. Wiadomość zawiera także informacje o kontroli produktów przesyłanych w paczkach, z których co lepsze nie trafiały do adresata. MTN, sygn. A-8553/1

: Gryps napisany przez więźnia Radogoszcza Edmunda Kowalskiego do żony Teli wyrażający głębokie uczucia. Wiadomość zawiera także informacje o możliwości przewiezienia Edmunda do obozu koncentracyjnego bądź obozu pracy. MTN, sygn. A-8553/3

: Gryps napisany przez więźnia Radogoszcz Edmunda Kowalskiego do żony Teli i syna Włodeczka (Włodzimierza) zawierający podziękowania za wysłane w ostatniej paczce produkty, a także prośbę o dostarczenie mydła. MTN, sygn. A-8554 / awers

: Gryps napisany przez więźnia Radogoszcz Edmunda Kowalskiego do żony Teli i syna Włodeczka (Włodzimierza) zawierający podziękowania za wysłane w ostatniej paczce produkty, a także prośbę o dostarczenie mydła. MTN, sygn. A-8554 / rewers

: Gryps napisany przez więźnia Radogoszcza Edmunda Kowalskiego do żony Teli i syna Włodeczka (Włodzimierza) zawierający prośbę o wysyłanie w paczkach tylko i wyłącznie chleba, gdyż reszta produktów była konfiskowana podczas kontroli. MTN, sygn. A-8553/2

: Gryps napisany przez więźnia Radogoszcza Edmunda Kowalskiego do żony Teli wyrażający głębokie uczucia. Wiadomość zawiera także prośbę o dostarczenie chleba. MTN, sygn. A-8553/4

ZENON GOLCZYŃSKI

___
Urodził się 24 maja 1907 r. w Białej Górze (gmina Gostów, powiat Łęczyca), jako syn Maksymiliana i Stanisławy z domu Nowakowskiej. Był absolwentem prywatnego gimnazjum A. Zimowskiego. Dyplom lekarski uzyskał na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie 28 października 1933 r., pracując tam również jako asystent u prof. Januszkiewicza.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. służył jako lekarz wojskowy. Pod okupacją zaangażował się w konspirację, od 1942 r. pełniąc funkcję szefa sanitarnego okręgu AK w Łodzi. Pracował początkowo jako lekarz w Arbeitsamcie, z czasem uzyskując zgodę władz okupacyjnych na prowadzenie prywatnej praktyki lekarskiej przy ul. Bolesława Limanowskiego 115, a następnie przy ul. Rzgowskiej 187 i ul. Sarmackiej, co prawdopodobnie miało stanowić przykrywkę dla jego działalności niepodległościowej. Aresztowany pod zarzutem udziału w konspiracji trafił początkowo do siedziby Gestapo przy ul. Anstadta, a następnie do więzienia przy ul. Sterlinga.
W grudniu 1944 r. został przewieziony na Radogoszcz. Zginął w trakcie likwidacji więzienia 17/18 stycznia 1945 r. Jego rodzina odnalazła i zidentyfikowała ciało wśród ofiar masakry.
Zenon Golczyński został pochowany na cmentarzu św. Rocha w Łodzi.

: Fragment nadpalonego niemieckiego dokumentu, odnalezionego na terenie radogoskiego więzienia w styczniu 1945 r., należący do zamordowanego dra Zenona Golczyńskiego. W lewym rogu widoczna pieczątka lekarska. MTN, sygn. A-3964/14/5

: Odpis dyplomu uzyskania tytułu doktora przez Zenona Golczyńskiego w Wilnie 27 czerwca 1931 r., przetłumaczony z łaciny na język niemiecki. 6 sierpnia 1941 r. AAN, Zbiór akt osobowych lekarzy Niemców i Ukraińców, sygn. 775, s. 12-13

: Odpis dyplomu uzyskania tytułu doktora przez Zenona Golczyńskiego w Wilnie 27 czerwca 1931 r., przetłumaczony z łaciny na język niemiecki. 6 sierpnia 1941 r. AAN, Zbiór akt osobowych lekarzy Niemców i Ukraińców, sygn. 775, s. 12-13

: Licencja na wykonywanie zawodu lekarza wystawiona przez niemieckie władze okupacyjne doktorowi Zenonowi Golczyńskiemu, 8 listopada 1942 r. AAN, Zbiór akt osobowych lekarzy Niemców i Ukraińców, sygn. 775, s. 3

: Kwestionariusz osobowy dra Zenona Golczyńskiego, uwierzytelniony jego pieczątką oraz podpisem. Dokument niedatowany. AAN, Zbiór akt osobowych lekarzy Niemców i Ukraińców, sygn. 775, s. 8

: Notatka prasowa zawierająca imiona i nazwiska osób zamordowanych w nocy z 17/18 stycznia 1945 r. na terenie radogoskiego więzienia, których ciała zostały rozpoznane i pochowane przez rodzinę na własny koszt. Wśród osób wymienionych znajduje się dr Zenon Golczyński. „Dziennik Łódzki” z dn. 31.10.1946 r., nr 300, s. 4

Sylwetki ofiar

PIOTR JÓZEF KRAJEWSKI

TADEUSZ SOWIŃSKI

EDMUND KOWALSKI

ZENON GOLCZYŃSKI