Nagranie 1

Relacja sporządzona 20 stycznia 1945 r. na podstawie zeznań przedstawicieli mieszkańców gminy Radogoszcz i przedstawicieli Armii Czerwonej, dotycząca funkcjonowania i likwidacji więzienia na Radogoszczu w nocy z 17/18 stycznia 1945 r.
AIPN, sygn. Ld 498/28, Sąd Okręgowy w Łodzi. Akta prokuratorskie w sprawie przeciwko: Pelzhausen Walter, t. 4, s. 31-34

 

TREŚĆ:
W dniu 18 stycznia r.b., w przededniu wkroczenia do Łodzi Armii Czerwonej, o wczesnym świcie mieszkańcy Radogoszcza zostali zaalarmowani licznymi strzałami w więzieniu. Nie była to rzecz niezwykła sądziliśmy, że znów rozstrzeliwuje się jakieś partie. Lecz około godziny szóstej strzelanina wzmogła się. Wszyscy rzucili się do okien. Zaczęły padać kule w kierunku otwieranych okien. Więc poczęto kryć się zza mur by patrzeć co się tam dzieje.
Gdy zrobiło się nieco widniej, z więzienia buchnął nagle słup dymu i rozległy się ciężkie detonacje. Ludzie zmarli z trwogi. Dym rósł. Teraz już widzieliśmy wszyscy. Więzienie paliło się wielkim słupem ognia. SS-owcy do koła więzienia po bunkrach p, po rowach siedzieli ukryci i strzelali w kierunku okien więziennych .
W te powiał silniejszy watr od zachodu, tak ze jedna strona wiezienia odsłoniła się zupełnie.
I oto widzimy więźniów, wyskakujących z okien. W klatce schodowej więzienia były bowiem większe okna, tak że przez powybijane szyby ludzie skakali na dół. Do tych ludzi strzelano bez przerwy. Dym rósł jakby całe miasto płonęło – a z tego dym doszły na wyraźnie tony pieśni śpiewnej przez więźniów. Były to polska pieśni narodowa „Jeszcze Polska nie zginęła”.
Tak trwało do samego wieczora. Kobiety mdlały co chwila. Ludzie klękali na śniegu i odmawiali modlitwy za konających.
Potem wszystko ucichło. Nie było wolno chodzić po bliskich ulicach. Żołnierze niemieccy zajmowali miejsca w rowach strzeleckich, które przechodziły przez szosę Zgierską i przyległe ulice. Gotowali się do walki z sowieckimi tankami, a my czekaliśmy na koniec walki.
Następnego dnia trwała walka na śmierć i życie z Niemcami. Gdy tylko posłyszeliśmy ryk tanków sowieckich, natychmiast opuściliśmy swoje ukrycie i wybiegaliśmy do zwycięzców. Już pędziliśmy razem byli pierwszymi, którzy nieśli pomoc kilku więźniom, którzy jeszcze odzywali się z pod stosów trupów, zniekształconych, spalonych, bez nóg, be zmysłów. Trzy dni przed tym było w tym więzieniu około tysiąca ludzi.
Barbarzyńscy! Słów braknie tchu nam nie staje przy układaniu, tego aktu zgrozy świat nie znał.

Nagranie 2

<emProtokół oględzin sądowych miejsca zbrodni, budynków dawnego więzienia na Radogoszczu, przeprowadzonych w dniach: 26 lutego i 20 marca 1946 r. w imieniu sędziego śledczego III Rejonu Sądu Okręgowego w Łodzi przez asesor sądową S. Krzyżanowską.
AIPN, sygn. Ld 498/28, Sąd Okręgowy w Łodzi. Akta prokuratorskie w sprawie przeciwko: Pelzhausen Walter, t. 4, s. 208-209

 

TREŚĆ:
Dnia 26 lutego i dnia 20 marca 1946 r. Sędzia Śledczy III-go rejonu w Łodzi dokonał oględzin sądowych miejsca, gdzie w okresie okupacji znajdował się obóz t. zw. obóz na Radogoszczu mieści się na skrzyżowaniu ulicy Szosa Zgierska i ulic im. Gen. Sowińskiego na terenie dawnej posesji fabrycznej Abego. Teren obozu miesi się na przestrzeni około 10.000 m. kw. jest otoczony murowanym parkanem wysokości 3-4 m. Mur podwyższony jest przez druty kolczaste rozpięte w 6-7 pasmach. (…). W 4-ch narożnikach znajdują 4 budki wartownicze. Budki są murowane, oszklone zbudowane na murze wysokości IX –go piętra. Na terenie placu znajdują się trzy drzewa oraz dwa kompleksy budynków. Licząc po prawej stronie od wejścia przy ul. Sowińskiego –znajdują się resztki spalonego budynku będącego głównym gmachem obozu. Przy murze już za budynkiem głównym obozu znajduje się oddzielny parterowy budynek. Mury tego budynku są niezniszczone tylko wewnętrzne urządzenia i instalacje w stanie całkowitego zniszczenia. (…). Główny budynek obozu stanowiły dwa gmachy: jeden parterowy drugi 3 –piętrowy, połączone z sobą wewnętrznymi przejściami. Obecny stan budynku 3-piętrowego jest następujący: zachowały się jedynie zewnętrzne ściany, w dwu narożnikach sięgające 2-go piętra (…) Mury wewnętrzne, stropy, uległy całkowitemu zniszczeniu, przedstawiają obecnie stos gruzów. (…) W parterowym budynku jak widać z resztek instalacji: paleniska kuchenne, kadzie do zmywania, naczynie blaszane, resztki konstrukcji centralnego ogrzewania i pryszniców, kamera dezynfekcyjna-znajdowała się gospodarcza część obozu (…) Jak widać z obecnego stanu budynku, nie uległ on spaleniu. Dach pokrywający ten budynek jest również do połowy zniszczony, ale nie przez ogień . W tymże budynku znajdują się na ziemi resztki ubrań, oraz kilkadziesiąt starych emaliowanych misek. Na podwórzu przed oknami parterowego budynku leżą zwietrzałe i zczerniałe od wpływów atmosferycznych kości przypominające wyglądem kości ludzkie. Na terenie obozu w odległości 3-4 m od bramy na lewo znajduję się mogiła i krzyż drewniany. Teren obozu jest zupełnie niezabezpieczony, dostępny dla osób postronnych. Brama furtka otwarte szeroko. Na bramie tablica z następującym napisem: „Ministerstwo Kultury i Sztuki., Wydział Muzeów i Pomników Martyrologii Polskiej: Miejsce zbrodni niemieckich zarezerwowane dla uczczenia męczeństwa Polaków. Wszelkie naruszanie pierwotnego stanu tego miejsca surowo wzbronione” Na tym oględziny zakończono
_Sędzia Śledczy, S. Krzyżanowska

Nagranie 3

Pismo asesor sądowej S. Krzyżanowskiej w imieniu sędziego okręgowego śledczego do pełnomocnika okręgu Polskiego Czerwonego Krzyża w Łodzi w kwestii pochowania niepogrzebanych szczątków ludzkich z terenu byłego Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radogoszcz.
AIPN, sygn. Ld 498/28, Sąd Okręgowy w Łodzi. Akta prokuratorskie w sprawie przeciwko: Pelzhausen Walter, t. 4, s. 213

 

TREŚĆ:
Do ob. Pełnomocnika Okręgu Polskiego Czerwonego Krzyża
W związku z prowadzonym przeze mnie śledztwem w spraw. Spalenia obozu na Radogoszczu dwukrotnie dokonywałam oględzin terenu obozu. Stwierdziłam m. in. że na terenie obozu, wewnątrz spalonego gmachu i na podwórzu, znajduje się jeszcze pewna ilość niepogrzebanych kości ludzkich. Wobec powyższego oraz ze względu na konieczność pogrzebania tych resztek ludzkich nie tylko przez czynniki oficjalne, w trybie administracyjnym- zapytuję ob. Pełnomocnika Okręgu Czerwonego Krzyża jako organizacji społecznej czy nie podjąłby się pochowania tych kości. Podkreślam, że nie jest absolutnie moim zamiarem urządzanie powtórne manifestacyjnego pogrzebu.
W razie o ile Czerwony Krzyż podejmie się dopilnowania technicznej strony pogrzebu –proszę o podanie mi godziny i dnia pogrzebu, dla wysłania przedstawiciela Sądu na pogrzeb.
_Okręgowy Sędzia Śledczy, S. Krzyżanowska

Nagranie 4

Oględziny dowodów rzeczowych dokonane 8 marca 1946 r. w imieniu sędziego śledczego III rejonu Sądu Okręgowego w Łodzi przez asesor S. Krzyżanowską, a dostarczone przez Komórkę Dzielnicową Radogoszcz – Polskiej Partii Robotniczej, obejmujące przedmioty znalezione po likwidacji więzienia na Radogoszczu 19 stycznia 1945 r.
AIPN, sygn. Ld 498/28, Sąd Okręgowy w Łodzi. Akta prokuratorskie w sprawie przeciwko: Pelzhausen Walter, t. 4, s. 202

 

TREŚĆ:
Dnia 8 marca 1946 r. Sędzia Śledczy III rejonu Sądu Okręgowego w Łodzi dokonał oględzin dowodów nadesłanych przez komórkę dzielnicową Polskiej Partii Robotniczej-dzielnica Radogoszcz – a zabezpieczonych do tej pory przez Aktyw Partii. Dowody te przez Aktyw partii zostały znalezione na terenie obozu w Radogoszczu, wśród zwęglonych stosów ciał i rumowiska obozu. Oględziny wykazały co następuje:

  • Koperta nr 1: zawiera papierośnicę, koloru żółtego, przepaloną, wewnątrz papierośnicy znajduje się kartka o nadpalonych brzegach, na kartce ołówkiem napisane następujące słowa:” Rutkowski Ignacy, Lowenstadt”,.
  • Koperta nr 2 zawiera skórzaną torbę, skóra portmonetki zesztywniała nadpalona.
  • Koperta nr 3 zawiera 4 portfele, czarne skórzane, puste,
  • Koperta nr 4 skórzaną portmonetka koloru czerwonego, spalona w połowie.
  • Koperta nr 5-portmonetka płócienna, koloru białego w stanie mocno pobrudzonym, klapka portmonetki zahaftowana, portmonetka zapinana na metalowy zatrzask,
  • Koperta nr 6-41 sztuk fotografii o nadpalonych brzegach,
  • Koperta nr 7-książka do nabożeństwa p. t. „Ogień Miłości Jezusa Chrystusa” w skórzanej oprawie, w stanie nadpalonym,
  • Koperta nr 8 –portmonetka czerwona, nadpalona, w portmonetce skruszały kawałek chleba,
  • Koperta nr 9 –skórzana papierośnica czy portmonetka, w stanie nadpalonym, wewnątrz znajduje się nadpalony kawałek papieru w kolorze białym z niebieskim deseniem,
  • Koperta nr 10 – zawiera portmonetkę skórzaną tzw. Podkówkę w stanie znacznego zabrudzenia, wewnątrz portmonetki znajduje się reszta druczku Wydziału Ewidencji Ludności, a będącym zawiadomieniem o zawarciu małżeństwa z maja 1943 r.
  • Koperta nr 11-zawiera papierośnicę sczerniałą od przepalenia, zardzewiałą, pierwotny kolor nie do ustalenia, na jednej z wierzchnich części przyklejone kawałki brudnych szmatek czarnych.
  • Koperta nr 12 zawiera 24 fotografie mężczyzn i kobiet N.N. w stanie częściowo uszkodzonym przez nadpalenie
  • Koperta nr 13 zawiera 20 fotografii mężczyzn i kobiet, w stanie częściowego, nadpalenia 3 fotografie z napisem „Zdzisław Nit”, „na pamiątkę Zdzisiowi” „ojciec Zdzisław Nita”,
  • Koperta nr 14-zawiera zdjęcie uliczne, przedstawiające 2 kobiety-według notatki odręcznej znajdującej się w kopercie fotografia ta miała znajdować się u Władysława Wosika
  • Koperta nr 15 –zawiera portfel skórzany czarny, w stanie zniszczonym, wewnątrz szereg dokumentów na nazwisko Tadeusz Sowiński, fotografie, listy.

Na tym protokół zakończono.
_Sędzia Śledczy, S. Krzyżanowska