Przebieg:

1. Osoba prowadząca zajęcia wprowadza uczestników w podstawowe zagadnienia dotyczące praw człowieka. Wyjaśnia ich genezę, podstawowe rodzaje, podając jednocześnie przykłady, które mogą być najbliższe uczestnikom (prawo do dobrego życia, rzetelnego sądu, decydowania o swoim życiu, szczęścia, prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, do głoszenia swoich poglądów i opinii, zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub wymierzania kar cielesnych, zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia).
2. Osoba prowadząca zachęca uczestników do odwiedzenia fragmentów wystawy wirtualnej „Radogoszcz 1945 – świadectwa zbrodni”. Prosi, aby zwrócili szczególną uwagę na treści przedstawione w części pt. „Miasto w żałobie” i „(Nie)Sprawiedliwość”.Ich celem ma być odnalezienie w relacjach prasowych dotyczących procesów zbrodniarzy radogoskich oraz w sentencjach i uzasadnieniach wydawanych w tych sprawach wyroków przykładów łamania praw człowieka, w ich współczesnym rozumieniu. Warto zachęcić uczestników, aby zwrócili uwagę, w jaki sposób o tych bulwersujących zbrodniach donosiła ówczesna prasa, która w większym stopniu niż dokumentacja sądowa ilustruje nie tylko fakty, ale również towarzyszące im emocje i reakcje społeczeństwa.
3. Po zakończeniu zwiedzania wirtualnej wystawy, osoba prowadząca inicjuje z uczestnikami rozmowę na temat przykładów łamania praw człowieka w kontekście niemieckiej okupacji na ziemiach polskich, w szczególności – na przykładzie działania i likwidacji Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radogoszcz. Uczestnicy biorą udział w dyskusji zgłaszając przykłady łamania konkretnych praw człowieka, zaczerpnięte z treści wystawy. Następnie moderator dyskusji może zachęcić uczestników do wskazania we współczesnej rzeczywistości przykładów łamania praw człowieka w sytuacjach analogicznych lub zbliżonych do tych, jakie miały miejsce podczas II wojny światowej. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na źródła tego rodzaju zjawisk tkwiące w ideologiach i doktrynach politycznych propagujących nierówności, dyskryminację i nietolerancję, również w otaczającej nas rzeczywistości.
4. Osoba prowadząca może zaproponować uczestnikom zadanie praktyczne. Jeśli zajęcia odbywają się tradycyjnie – w klasie lub salce warsztatowej – praca może mieć charakter manualny i zostać wykonana przy użyciu papieru, przyborów do pisania, kredek i mazaków. Jeśli zajęcia odbywają się zdalnie, zadanie można wykonać przy pomocy prostych aplikacji on-line.

W trakcie zwiedzania wystawy uczestnicy przeglądali wybrane artykuły prasowe opisujące zbrodnie popełniane w radogoskim więzieniu i relacjonujące procesy. Ich zadaniem będzie przygotowanie tytułowej strony gazety, informującej o wybranym przez autorów problemie łamania praw człowieka we współczesnym świecie. Zadaniem uczestników jest w takim wypadku zaprojektowanie strony gazety, zgromadzenie i zredagowanie potrzebnych informacji, zdobycie i opisanie ilustracji, zaproponowanie tytułów, podtytułów, leadów, które zainteresują tematem współczesnego czytelnika.

Do przygotowania strony gazety można wykorzystać narzędzia typu:

https://www.canva.com – kreator okładek czasopism;

https://madmagz.com/ – kreator magazynów internetowych;

https://www.fotojet.com – kreator okładek magazynów prasowych.

5. Podsumowaniem zajęć jest prezentacja przygotowanych prac wraz z omówieniem, dlaczego akurat wybrany przez autorów problem powinien być nagłaśniany przez współczesne media. Osoba prowadząca może zakończyć zajęcia konkluzją o uniwersalizmie i aktualności zjawisk leżących u podstaw dramatu II wojny światowej i współczesnych konfliktów politycznych oraz społecznych.

Przebieg:

1. Osoba prowadząca przedstawia uczestnikom podstawowe informacje dotyczące funkcjonowania więzień i obozów niemieckich w okresie II wojny światowej, zwracając uwagę na istnienie zróżnicowanej drabiny funkcji więziennych, zajmowanych zarówno przez strażników, jak i skazańców. Wyjaśnia pojęcie, funkcje, zakres odpowiedzialności: komendanta, wachmana, blokowego, więźnia funkcyjnego.
2. Osoba prowadząca zachęca uczestników do zapoznania się z wystawą wirtualną pt. „Radogoszcz 1945 – świadectwa zbrodni”, a w szczególności z częścią 4. pt. „(Nie)Sprawiedliwość”, mówiącą o rozliczeniach ze zbrodniarzami Radogoszcza. Zadaniem uczestników jest zapoznanie się z sentencjami wyroków wydawanych na wachmanów i blokowych radogoskiego więzienia w okresie powojennym.
3. W zależności od liczebności grupy, uczestnicy dzielą się na odpowiednią liczbę ok. 6-osobowych zespołów. Każdy zespół będzie miał za zadanie wcielić się w uczestników innej rozprawy sądowej. Uczestnicy mogą bazować na postaciach przywołanych na wirtualnej wystawie – Willego Hermana (radogoskiego strażnika), Bolesława Komorowskiego (więźnia funkcyjnego), Konstantego Misiona (więźnia funkcyjnego), Adolfa Orłowskiego vel Adlera (radogoskiego strażnika). Mogą też wybrać inne postaci oskarżanych w powojennych procesach. Ich zadaniem jest rozdzielić pomiędzy siebie role: oskarżonego, adwokata, prokuratora, sędziego i obserwatorów procesu.
4. Uczestnicy otrzymują czas na przygotowanie, a następnie przeprowadzają rekonstrukcję procesu wybranej postaci. W zależności od wybranej roli, w trakcie symulacji uczestnicy powinni przedstawić:

• uzasadnienie wyborów i podejmowanych w czasie wojny działań (oskarżony);
• argumenty przemawiające na korzyść oskarżonego (adwokat);
• argumenty przemawiające na niekorzyść oskarżonego (prokurator);
• wyrok wraz z uzasadnieniem, w świetle wysłuchanych argumentów (sędzia) – uwaga: wyrok powinien dotyczyć przeprowadzonej symulacji procesu, nie musi być zgodny z historycznymi faktami;
• konstruktywną opinię dotyczącą stanowisk przedstawionych przez wyżej wymienionych uczestników procesu, odnoszącą się do jakości, rzeczowości i wiarygodności przytoczonych argumentów (obserwatorzy).

5. Po zakończeniu pracy w grupach osoba prowadząca przeprowadza rozmowę podsumowującą. Uczestnicy mogą podzielić się swoimi refleksjami po przeprowadzonym ćwiczeniu. Rozmowa może koncentrować się wokół pytań:

• Dlaczego nie wszystkie wyroki w procesach prowadzonych w sprawie zbrodni wojennych były skazujące?
• Jaka była najczęstsza linia obrony oskarżonych w procesach o zbrodnie wojenne?
• Jakie okoliczności łagodzące usprawiedliwiają (czy usprawiedliwiają?) działanie przeciwko drugiemu człowiekowi?
• Czy współcześnie mamy do czynienia z podobnymi procesami, jakie miały miejsce wobec zbrodniarzy II wojny światowej? Jakie przykłady można tu podać?

6. Na zakończenie spotkania osoba prowadząca może zachęcić młodzież do odwiedzenia całej wystawy pt. „Radogoszcz 1945 – świadectwa zbrodni”, jeśli wzbudziła ona ich zainteresowanie.

Przebieg:

1. Osoba prowadząca, chcąc pobudzić wiedzę uprzednią dorosłych uczestników zajęć, może na początek zapytać ich o wydarzenie historyczne, które ich zdaniem ukształtowało tożsamość zbiorową ich pokolenia / społeczności / rodziny / kręgu najbliższych osób. Uczestnicy mogą też podawać dowolne przykłady faktów, wydarzeń, które stanowiły dla nich (lub dla ich rodziców czy dziadków) rodzaj doświadczenia pokoleniowego, wpływającego najpóźniejsze postawy i poglądy.
2. Osoba prowadząca przedstawia podstawowe fakty dotyczące funkcjonowania i zagłady Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radogoszcz, jako przykład wydarzenia, które na trwale zapisało się w historii Łodzi i świadomości lokalnej jej mieszkańców.
3. Uczestnicy zajęć dzielą się na cztery grupy o mniej więcej równej liczbie uczestników. Każda grupa ma za zadanie zapoznać się z inną salą wirtualnej wystawy pt. „Radogoszcz 1945 – świadectwa zbrodni”. Zwiedzanie indywidualne powinno trwać ok. 15-20 min.
4. Po zwiedzeniu wystawy, uczestnicy ponownie dzielą się na zespoły robocze, ale w taki sposób, aby w każdym zespole znalazły się 4 osoby, które wcześniej zwiedzały różne sale wystawy wirtualnej. W zespołach praca przebiega następnie w formule mikronauczania. Zadaniem uczestników jest opowiedzenie pozostałym członkom zespołu o najważniejszych treściach, jakie poznali w trakcie zwiedzania, elementach, które poruszyły ich najbardziej, emocjach, które uruchomiły poznane eksponaty. Na pracę w zespołach uczestnicy mają 30 min.
5. Kiedy wszyscy uczestnicy podzielili się już wiedzą na temat obejrzanej wystawy, osoba prowadząca może zainicjować dyskusję na forum grupy, koncentrującą się wokół zagadnień:

• Dlaczego masakra radogoska stała się wydarzeniem kształtującym tożsamość lokalną Łodzi?
• W jakim stopniu, zdaniem uczestników, udało się rozliczyć winnych wydarzeń na Radogoszczu w latach 1939-1945?
• Jakie jest znaczenie pamięci o wydarzeniach historycznych dla współczesnych pokoleń?
• W jaki sposób bieżące uwarunkowania (społeczne, polityczne, związane ze stylem życia) wpływają na kształtowanie się pamięci historycznej społeczeństwa?
• Czego uczą historie takie jak opowieść o radogoskim więzieniu współczesnych Polaków?

6. Po zakończeniu dyskusji (lub po zakończeniu zajęć), chętne osoby mogą zapoznać się z pozostałym, niewidzianymi wcześniej salami wirtualnej ekspozycji. Podsumowaniem wizyty na wystawie i udziału w zajęciach może być ćwiczenie „Historia w 6 słowach”. Zadaniem uczestników jest w takim przypadku zapisanie na forum grupy lub liście mailingowej 6 słów, które ich zdaniem najlepiej oddają treści, emocje i doświadczenie związane z wizytą na wirtualnej wystawie pt. „Radogoszcz 1945 – świadectwa zbrodni”.

Przebieg:

1. Osoba prowadząca może rozpocząć zajęcia od zapytania uczestników o ich najdawniejsze wspomnienie. Może ono dotyczyć dzieciństwa, młodości, rodziców czy rodzeństwa. Warto zapytać uczestników dlaczego ich zdaniem właśnie to, bardzo odległe wspomnienie zatrzymało się w ich pamięci – z jakimi uczuciami się wiąże, jakie mocje wywołuje u nich obecnie?
2. Osoba prowadząca wyjaśnia uczestnikom, że nasze umysły najdłużej przechowują wspomnienia nacechowane najsilniejszymi emocjami – pozytywnymi i negatywnymi. Dotyczy to zarówno wspomnień osobistych, jak i tych, które dotyczą wydarzeń historycznych czy politycznych. Odnosząc się do wydarzeń, które miały miejsce w trakcie naszego życia pamiętamy przede wszystkim te fakty, które były dla nas ważne, uderzające, znalazły odzwierciedlenie w naszym życiu. Przykładem takiego wydarzenia dla pokolenia łodzian pamiętających wojnę było spalenie więzienia na Radogoszczu w styczniu 1945 r. Osoba prowadząca może przywołać podstawowe fakty dotyczące funkcjonowania i likwidacji Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radgoszcz, aby wprowadzić uczestników w tematykę kolejnej aktywności.
3. Osoba prowadząca prezentuje uczestnikom wybrane elementy wystawy wirtualnej pt. „Radogoszcz 1945 – świadectwa zbrodni”:

• Sala 1: sekcja „Dowody rzeczowe”- przedmioty oraz zdjęcia znalezione na pogorzelisku więzienia – należy zwrócić uwagę na znajdujące się na nich ślady ognia, warto zaakcentować osobisty wymiar tych pamiątek, podkreślić aspekt życia codziennego ofiar ukazanego na oglądanych fotografiach.
• Sala 2: sekcja „Nagrania – relacje świadków” – 2 odsłuchy prezentujące zeznania świadków masakry radogoskiej, wybrane przez osobę prowadzącą. Uczestnicy mogą ich wysłuchać, a jeśli posiadają deficyty w zakresie narządu słuchu, osoba prowadząca może przygotować dla nich wydruki tekstu tych relacji.
• Sala 3: sekcja: „Relacja z pogrzebu ofiar – Polska Kronika Filmowa”. Zadaniem osoby prowadzącej jest wyjaśnienie uczestnikom czego dotyczy ten materiał, zwrócenie uwagi na emocje ludzi, którzy uczestniczą w filmowanej uroczystości.

Podczas prezentowania elementów wystawy wirtualnej należy zwrócić uwagę, aby uczestnicy mieli wystarczająco dużo czasu na zapoznanie się z materiałami. Warto zadbać o odpowiednie nagłośnienie i odpowiednie powiększenie prezentowanych treści.

4. Po zakończeniu prezentacji osoba prowadząca może zainicjować rozmowę z uczestnikami, skoncentrowaną wokół następujących zagadnień:

• Czy pamiętają jakieś opowieści rodziców lub znajomych związane z wydarzeniami wojennymi?
• Czy znają jakąś osobę, która brała udział w ważnych wydarzeniach historycznych?
• Jakie ważne wydarzenia historyczne pamiętają ze swojego życia? (Osoba prowadząca może tu zaproponować kilka takich wydarzeń – rządy W. Gomułki / E. Gierka, stan wojenny, obrady okrągłego stołu, wejście Polski do Unii Europejskiej, katastrofa smoleńska).
• Jak zapamiętali te wydarzenia z własnej perspektywy – co wtedy robili, z kim byli, jak zareagowali?

5. W podsumowaniu zajęć można zapytać uczestników czy czują się świadkami historii i czy uważają, że wydarzenia, w których brali udział będą ważne i warte zapamiętania dla kolejnych pokoleń?
6. Osoba prowadząca może zachęcić uczestników do zwiedzenia po zajęciach całej wystawy wirtualnej pt. „Radogoszcz 1945 – świadectwa zbrodni”, jeśli wzbudziła ona ich zainteresowanie. W takim przypadku warto zwrócić odbiorcom uwagę na funkcjonalności wystawy, które mogą ułatwić jej odbiór – możliwość powiększania zdjęć, możliwość zapoznania się z tekstową wersją nagrań i odsłuchów, wykorzystanie uproszczonej mapy strony do nawigowania.