Kalendarium więzienia
na Radogoszczu

09 listopada 1939 r.

Z dawnej fabryki Michała Glazera do fabryki Samuela Abbego zostają przeniesieni znajdujący się tam więźniowie. Powstaje Więzienie Radogoszcz (Polizeigefängnis Radogosch). Jego komendantem zostaje SS-Obersturmführer Robert Ehlers.
W tym okresie załoga składała się w większości z członków SS.

Dawna fabryka Michała Glazera na Radogoszczu, miejsce przetrzymywania przedstawicieli polskiej inteligencji. MTN, fot. M. Jaśkiewicz

Tablica przed fabryką Michała Glazera. MTN, fot. M. Jaśkiewicz

Grudzień 1939 r.

W dawnej fabryce Samuela Abbego (obecnie ul. Zgierska 147) zorganizowany zostaje obóz przesiedleńczy dla osób wysiedlonych, m.in. z osiedla Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi.

Osiedle Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi.
NAC, sygn. 3/1/0/9/3831

Styczeń 1940 r.

Z dawnej fabryki Michała Glazera do fabryki Samuela Abbego zostają przeniesieni znajdujący się tam więźniowie. Powstaje Więzienie Radogoszcz (Polizeigefängnis Radogosch). Jego komendantem zostaje SS-Obersturmführer Robert Ehlers. W tym okresie załoga składała się w większości z członków SS.

Załoga radogoskiego więzienia, styczeń-lipiec 1940 r. MTN, sygn. I-10780

Maj 1940 r.

Na terenie Łodzi i okolic trwa wielka akcja skierowana przeciwko polskiej inteligencji i młodzieży.

W tym okresie najliczniejsze wywózki aresztowanych z Radogoszcza kierowane są do obozu Dachau.

Obóz koncentracyjny w Dachau (Konzentrationslager Dachau). NAC, sygn. 3/1/0/17/12483

01 lipca 1940 r.

Więzienie Radogoszcz zostaje podporządkowane Prezydium Policji w Łodzi. Nowym komendantem zostaje porucznik policji Walter Pelzhausen. Załoga więzienia rekrutuje się odtąd z miejscowych Volksdeutschów, a więzienie zyskuje charakter przejściowy.

Załoga Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radogoszcz z komendantem Walterem Pelzhausenem (siedzący w środku). MTN, sygn. I-4136

Sierpień / wrzesień 1940 r.

Więzienie radogoskie przechodzi przebudowę: podwyższenie ogrodzenia i wzmocnienie go zasiekami z drutu kolczastego; ulokowanie czterech wieżyczek strażniczych; adaptacja na funkcje więzienne budynku pod szklanym dachem, z którego zdemontowano pozostałości maszyn włókienniczych.

Wieżyczka strażnicza oraz zasieki z drutu kolczastego wybudowane w 1940 r. MTN, sygn. I-4615/17

01 września 1940 r.

Alfreda Rytel z d. Siewierska zostaje zaprzysiężona jako członkini Związku Walki Zbrojnej przez Komendanta Dzielnicy Łódź-Północ ZWZ-AK Wacława Góreckiego ps. Wacek.
Ze swojego domu rodzinnego, przylegającego do murów radogoskiego więzienia, prowadzi wraz z siostrą obserwacje, dostarczając następnie informacje organizacji konspiracyjnej. Przekazuje rodzinom grypsy przerzucane przez mur więzienny.

Gryps więźnia Radogoszcza Józefa Sobczaka, 24 października 1940 r. MTN, sygn. A-10933

20 marca 1942 r.

Egzekucja 100 Polaków w Zgierzu – największa publiczna egzekucja na terenie Kraju Warty. Wśród zamordowanych znajdują się także więźniowie Radogoszcza. Walter Pelzhausen bierze udział w tym wydarzeniu.

Pomnik ku czci 100 straconych w Zgierzu. Domena publiczna

01 kwietnia 1942 r.

Jako karę za kradzież dwóch bochenków chleba, komendant Walter Pelzhausen rozstrzeliwuje dziewięciu więźniów, z których tylko dwóm udowodniono winę.
To najliczniejsza egzekucja na terenie radogoskiego więzienia do jego likwidacji w styczniu 1945 r.

Lista osób zamordowanych w egzekucji 1 kwietnia 1942 r.
Antoni Józef
ur. 13.03.1923
Adamus Hieronim
ur. 31.01.1918
Jędrzejewski Czesław
ur. 19.09.1917
Kisielewski Zdzisław
ur. 11.11.1918
Lauch Bolesław
ur. 15.04.1907
Niewiadomy Stefan
ur. 02.03.1918
Stala Antoni
ur. 23.04.1919
Wasiela Eugeniusz
ur. 12.09.1913
Żukowski Stefan
ur. 01.08.1905

Sierpień – październik 1942 r.

Na Radogoszcz zostają przywiezieni członkowie PPS w Łodzi,
aresztowani 11 listopada 1941 r.

***

W więzieniu zostaje zamordowany piłkarz RTS Widzew – Longin Mielczarek.

***

W wyniku szeroko zakrojonej akcji przeciwko łęczyckiemu oddziałowi AK, do radogoskiego więzienia trafia wielu jego członków, w tym adwokat i autor wspomnień z Radogoszcza – Władysław Zarachowicz.

Więźniowie na placu apelowym Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radogoszcz. MTN, sygn. I-4821

Listopad 1942 r.

Przebudowa budynku pod szklanym dachem:
reorganizacja umywalni i części szpitalnej, przeniesionej z budynku III-piętrowego.

Pomieszczenie więziennej łaźni po demontażu urządzeń sanitarnych. MTN, sygn. A-10585/008

Styczeń – luty 1943 r.

Przez sześć tygodni w więzieniu panuje epidemia tyfusu plamistego.
Placówka pozostaje w kwarantannie – nie przychodzą transporty, a cała załoga zobowiązana jest pozostać na miejscu.

Opuszczona izba chorych na terenie Rozszerzonego Więzienia Policyjnego na Radogoszczu. MTN, sygn. I-4615/11

Marzec 1943 r.

Wprowadza się klasyfikację więźniów do celi w zależności od popełnionego przestępstwa:
III piętro – więźniowie polityczni,
II piętro – więźniowie kryminalni,
I piętro – więźniowie pochodzenia niemieckiego.

Więźniowie Radogoszcza podczas apelu, na tle głównego budynku więziennego, 1940-1941 r. MTN, sygn. I-1547

31 grudnia 1943 r.

Na Radogoszczu umiera jeden z założycieli oraz członek kierownictwa młodzieżowej organizacji konspiracyjnej „Promieniści” – Eugeniusz Lisiak „ps. Topór”.

Eugeniusz Lisiak ps. „Topór”. Domena publiczna

17/18 stycznia 1945 r.

Załoga radogoskiego więzienia dokonuje likwidacji placówki. Ok. 1000 więźniów ginie w wyniku masowych rozstrzelań, a następnie podpalenia budynku. Z masakry udaje się ocaleć jedynie 31 osobom.

Zwłoki zamordowanych podczas likwidacji więzienia w nocy z 17/18 stycznia 1945 r. MTN, sygn. I-4615/27

POWRÓT NA SALĘ 2